Τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφεται παγκόσμια ραγδαία αύξηση των αλλεργικών αντιδράσεων, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ποιότητα ζωής αρκετών ανθρώπων και σε ακραίες καταστάσεις να κινδυνεύει ακόμα και η ίδια η ζωή τους. Υπολογίζεται δε ότι το 25-30% του πληθυσμού παγκόσμια υποφέρει από αλλεργίες.
Αυτή βέβαια η αντίδραση μπορεί να είναι και δυσανεξία, δηλαδή αντίδραση στην οποία δεν συμμετέχει το ανοσολογικό μας σύστημα. Κι’ αυτό γιατί η αλλεργία είναι μία αντίδραση υπερευαισθησίας σε περιβαλλοντικές ‘αθώες’ ουσίες που ο οργανισμός μας αντιδρά μέσω του ανοσολογικού μας συστήματος.
Η αλλεργία είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τον συνδυασμό των λέξεων «άλλο + έργο». Ο πρώτος που πρότεινε τον όρο αυτό ήταν ο Αυστριακός παιδίατρος Clemens von Pirquet, ο οποίος παρατήρησε το 1905 ότι κατά την επαναχορήγηση ετερόλογων ορών, ορισμένα άτομα αντί ανοσία εμφάνιζαν ορονοσία. Δηλαδή, το ανοσοποιητικό τους σύστημα αντί να εμφανίζει τη φυσιολογική δραστηριότητα για την οποία έχει ταχθεί από τη φύση, να εμφανίζει δηλαδή φύλαξη του οργανισμού (ανοσία), εμφάνιζε α -φύλαξη (αναφυλαξία) δηλαδή άλλο έργο (αλλεργία).
Επομένως, αλλεργία χαρακτηρίζεται κάθε ανώμαλη ή υπερβολική αντίδραση (υπερευαισθησία) του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού σε ουσίες οι οποίες υπό φυσιολογικές συνθήκες ΔΕΝ είναι επικίνδυνες ή βλαβερές για τον οργανισμό όπως, γύρεις δένδρων και φυτών, πρωτεΐνες τροφίμων κλπ. Οι ουσίες αυτές μπορεί να εισέλθουν στο σώμα μέσω της εισπνοής, της κατάποσης, ή με την επαφή στο δέρμα. Οι ουσίες που προκαλούν αυτές τις αντιδράσεις ονομάζονται αλλεργιογόνα.
Μηχανισμός δράσης
Τα φυσιολογικά άτομα ανέχονται την επαφή του οργανισμού με αυτά τα αλλεργιογόνα χωρίς το ανοσοποιητικό τους σύστημα να αντιδρά. Παρουσιάζει δηλαδή ανοσολογική ανοχή. Η ανοσολογική ανοχή είναι απαραίτητη διότι ο οργανισμός μας είναι υποχρεωμένος να έρχεται σε επαφή με συστατικά που δεν έχουν την ίδια σύσταση με τα δικά του και συνεπώς το ανοσοποιητικό μας σύστημα να ανέχεται αυτή την επαφή χωρίς να αντιδρά, επειδή τα ξένα συστατικά είναι τις περισσότερες φορές χρήσιμα. Για παράδειγμα, εάν δεν υπήρχε το φαινόμενο της ανοσολογικής ανοχής τότε δεν θα μπορούσαμε να φάμε ζωικές ή φυτικές πρωτεΐνες.
Στα αλλεργικά άτομα υπάρχει διαταραχή αυτής της ανοσολογικής ανοχής σε κάποιες από τις ξένες πρωτεΐνες, με αποτέλεσμα όταν αυτές εισέλθουν στον οργανισμό το ανοσοποιητικό σύστημα να υπεραντιδρά και να προκαλείται βλάβη σε κάποιους ιστούς ή όργανα του οργανισμού.
Το ανοσοποιητικό σύστημα των αλλεργικών ατόμων, την πρώτη φορά που έρχεται σε επαφή με κάποιο αλλεργιογόνο, το αναγνωρίζει, το απομνημονεύει, επειδή το θεωρεί επικίνδυνο και βλαβερό για τον οργανισμό και παράγει αντισώματα, τις ειδικές ανοσοσφαιρίνες Ε (IgE) οι οποίες είναι ειδικά σχεδιασμένες να αντιμετωπίζουν και να εξουδετερώνουν το συγκεκριμένο αλλεργιογόνο.
Αυτές οι ανοσοσφαιρίνες συνδέονται σε ειδικές θέσεις (υποδοχείς) πάνω στην κυτταρική μεμβράνη συγκεκριμένων κυττάρων του οργανισμού τα οποία περιέχουν ποικιλία ουσιών μεταξύ των οποίων και ισταμίνη.
Κάθε φορά που το ίδιο αλλεργιογόνο εισέρχεται στον οργανισμό του ευαισθητοποιημένου ατόμου, το ανοσοποιητικό του σύστημα το θυμάται και αντιδρά άμεσα με απελευθέρωση χημικών ουσιών, όπως για παράδειγμα ισταμίνης, από τα ειδικά κύτταρα που φέρουν στην επιφάνεια τους τις ανοσοσφαιρίνες IgE και οι οποίες ευθύνονται για την πρόκληση των συμπτωμάτων της αλλεργίας.
Τα αλλεργικά άτομα είναι γενετικά προγραμματισμένα να παράγουν πληθώρα IgE αντισωμάτων εναντίον διαφόρων αλλεργιογόνων (τροφικών και περιβαλλοντικών).
Παρά το γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα των αλλεργικών ατόμων αντιδρά στα αλλεργιογόνα είναι βασικά ο ίδιος, τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν (πχ. φτάρνισμα, βήχας, άσθμα, φαγούρα, εξάνθημα), να αφορούν άλλα μέρη του σώματος (πχ. μάτια, μύτη, δέρμα, πνεύμονες) και να ποικίλουν σε βαρύτητα από άτομο σε άτομο.
Όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι ευαισθητοποιημένο σε κάποιο αλλεργιογόνο, εννοούμε ότι το ανοσοποιητικό του σύστημα έχει έλθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο, το έχει απομνημονεύσει, έχει κατασκευάσει IgE αντισώματα και είναι έτοιμο να αντιδράσει μόλις το αλλεργιογόνο έρθει σε επαφή ξανά με τον οργανισμό του.
Συμπτώματα
Οι αλλεργικές αντιδράσεις είναι άμεσες, εκδηλώνονται δηλαδή μέσα σε μερικά λεπτά μέχρι και 4 περίπου ώρες από την επαφή με το αλλεργιογόνο. Έτσι τα πιο συχνά συμπτώματα είναι:
1. από το αναπνευστικό μας: πταρμοί, ρινική συμφόρηση (μπούκωμα), καταρροή, κνησμός (φαγούρα) στη μύτη, ουρανίσκο καί αυτιά, κοκκινίλα στους επιπεφυκότες με κνησμό καί δάκρια ή/καί οίδημα βλεφάρων, βήχας, βραχνάδα, σφύριγμα στην εισπνοή ή την εκπνοή, δύσνοια (δυσκολία στην αναπνοή), φλέματα.
2. από το γαστρεντερικό μας: αποστροφή γιά τη συγκεκριμένη τροφή, ναυτία, έμετος, δυσκαταποσία, ερυγές (ρέψημο), κοιλιακό άλγος, διάρροια, δυσκοιλιότητα, τυμπανισμός (φουσκώματα).
3. από το δέρμα μας: διάφορα εξανθήματα, με πιό συνήθη τα κνιδωτικά – κόκκινα, ανάγλυφα με κνησμό καί μεταναστευτικά, διαφόρων μεγεθών – καί τα εκζεματικά – κόκκινα, υγρά ή ξηρά, επίπεδα ή ψηλαφητά με έντονο συνήθως κνησμό, με συνήθη εντόπιση στο πρόσωπο, λαιμό, κλειδώσεις. Οίδημα (πριξήματα) βλεφάρων, χειλέων, γεννητικών οργάνων είναι επίσης συχνά συμπτώματα από το δέρμα.
Όλα τα συμπτώματα της αλλεργικής αντίδρασης, που αναφέραμε, συνήθως εμφανίζονται μέσα στις πρώτες 4 (τέσσερις) ώρες από την επαφή με το αλλεργιογόνο. Μπορεί όμως κάποιες από αυτές να εμφανισθούν και αργότερα (επιβραδυνόμενες αντιδράσεις σε αντίθεση με τις άμεσες).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι συμπτώματα αλλεργίας, λιγότερο συχνά, μπορεί να εμφανισθούν και από όλα τα όργανα του σώματος, όπως καρδιά, νευρικό σύστημα κ.ά. Επίσης μερικές φορές συμμετέχουν στην αντίδραση περισσότερα του ενός ή και όλα τα όργανα του σώματος, οπότε έχουμε την σοβαρότερη των αλλεργικών αντιδράσεων, την αναφυλαξία. Εάν στην αναφυλακτική αντίδραση προστεθεί και πτώση της αρτηριακής πιέσεως τότε μιλάμε για αναφυλακτικό shock (κατέρριψη). Αυτή η σοβαρή αντίδραση παρατηρείται συνήθως στις σοβαρές τροφικές αλλεργίες και μάλιστα όταν συνυπάρχει και άσθμα, στις περιπτώσεις αλλεργίας σε φάρμακα κυρίως όταν αυτά δίδονται ενδοφλεβίως καθώς και στα άτομα με αλλεργία στα υμενόπτερα (μέλισσες, σφήκες) αμέσως μετά το τσίμπημα.
Οι κυριότερες αλλεργικές παθήσεις είναι:
- Αλλεργική ρινίτιδα
- Αλλεργική επιπεφυκίτιδα
- Άσθμα
- Ατοπική δερματίτιδα
- Κνίδωση/αγγειοοίδημα
- Αναφυλαξία (τροφές, φυσικό λάστιχο, φάρμακα, δήγματα υμενοπτέρων)
- Δερματίτιδα εξ’επαφής (φάρμακα, καλλυντικά, μέταλλα, χημικά)
- Τροφική αλλεργία
- Ηωσινοφιλική γαστρεντεροπάθεια
- Προβλήματα σχετιζόμενα με τη ρινίτιδα όπως παραρρινοκολπίτιδα, ωτίτιδες
-Φυσικές αλλεργίες (άσκηση, ζέστη, κρύο, πίεση, δόνηση)
Κληρονομικότητα ή περιβάλλον.
Έχει παρατηρηθεί τις τελευταίες δεκαετίες μία δραματική αύξηση των αλλεργικών παθήσεων στις λεγόμενες κοινωνίες «Δυτικού τύπου». Σε μερικές αλλεργικές παθήσεις η αύξηση της συχνότητας είναι εντυπωσιακή, αφού έχει διπλασιασθεί ή και τετραπλασιασθεί αυτή η συχνότητα μέσα σε διάστημα 20-30 ετών. Μία τέτοια αύξηση είναι απίθανο να οφείλεται μόνο σε αλλαγή του γενετικού υποστρώματος (κληρονομική προδιάθεση) και οι αιτίες αναζητούνται πλέον σε μεταβολές των περιβαλλοντικών συνθηκών. Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι η κληρονομική προδιάθεση κληρονομείται με τρόπο σύνθετο και αυτό που παρεμβαίνει καθοριστικά στην εκδήλωση ή όχι της αλλεργικής νόσου είναι το περιβάλλον.
Ποιες ουσίες προκαλούν αλλεργίες;
Οι ουσίες που προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις λέγονται αλλεργιογόνα και αυτά μπορεί να είναι Τροφικά ή Περιβαλλοντικά.
Στα συχνότερα τροφικά αλλεργιογόνα που εμπλέκονται στις αλλεργίες συμπεριλαμβάνονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά, ξηροί καρποί, οστρακοειδή, δημητριακά, φράουλες, ντομάτα, σόγια κλπ.
Στα δε συχνότερα περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα συμπεριλαμβάνονται οι γύρεις των φυτών και δένδρων, γρασίδια, ακάρεα σκόνης σπιτιού, μύκητες, δηλητήρια εντόμων και κατοικίδια ζώα.
Όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι ευαισθητοποιημένο σε κάποιο αλλεργιογόνο, εννοούμε ότι το ανοσοποιητικό του σύστημα έχει έλθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο, το έχει απομνημονεύσει, έχει κατασκευάσει IgE αντισώματα και είναι έτοιμο να αντιδράσει μόλις το αλλεργιογόνο έρθει σε επαφή ξανά με τον οργανισμό του.
Επιβαρυντικοί παράγοντες
Παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση μίας αλλεργικής αντίδρασης θεωρούνται οι πιο κάτω:
-Οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, όπως η ιγμορίτιδα αλλά και τα κρυολογήματα.
-Οι καιρικές συνθήκες, όπως η απότομη αλλαγή της θερμοκρασίας, ο κρύος αέρας και η υγρασία.
-Η ατμοσφαιρική ρύπανση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου όπως καυσαέρια, ρύποι εργοστασίων και αυξημένη χρήση κλιματιστικών συσκευών.
-Η διατροφή, όπου πέραν των συγκεκριμένων τροφικών αλλεργιογόνων στα οποία το άτομο παρουσιάζει αλλεργία, επιπρόσθετα μία κακή διατροφή μπορεί να επιτείνει το πρόβλημα. Οι τροφές που καταναλώνουμε έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια τόσο όσον αφορά τη σύσταση, τη συντήρηση και την επεξεργασία τους με την προσθήκη διαφόρων ουσιών, όπως συντηρητικών, χρωστικών και των διαφόρων πρόσθετων (τα γνωστά Ε) των τροφίμων καθώς και την πρόσθεση των γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων. Επιπλέον, θα πρέπει να διευκρινιστεί στην περίπτωση αυτή κατά πόσον πρόκειται για Τροφική Αλλεργία (αντισώματα IgE) ή Τροφική Δυσανεξία (αντισώματα IgG)
-Διάφορες χημικές ουσίες, όπως απορρυπαντικά, σπρέι, διάφορα καλλυντικά και αρώματα, καθώς και οι σκόνες στο περιβάλλον και οι οσμές της κουζίνας.
-Το κάπνισμα, όπου το παθητικό κάπνισμα ευθύνεται για την εκδήλωση αλλεργίας και βρογχικού άσθματος σε μεγάλο αριθμό παιδιών.
-Διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες, όπως είναι οι έντονες συγκινήσεις, η υπερβολική χαρά και λύπη, ο θυμός και το άγχος.
Η «υπόθεση της υγιεινής», η οποία ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του 80 και υποστηρίζει ότι τα σημερινά παιδιά, επειδή έχουν μειωμένες πιθανότητες μικροβιακών λοιμώξεων στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, λόγω της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν αλλεργία επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν αναπτύσσεται φυσιολογικά και «εκπαιδεύεται» να αντιδρά με «αλλεργικό τρόπο», δηλαδή να παράγει τα IgE αντισώματα, αντί τα αντισώματα IgG όπως στην περίπτωση της επαφής με τα μικρόβια.
Ο μητρικός θηλασμός θεωρείται ότι δρα προστατευτικά στην εκδήλωση αλλεργικών παθήσεων. Οι σημερινές μητέρες έχουν ελάχιστο χρόνο και παρά τις καλές προθέσεις δεν θηλάζουν τα παιδιά τους τόσο όπως γινόταν σε παλαιότερες εποχές.
Φαρμακευτική αγωγή
Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα αρκετά αποτελεσματικά φάρμακα για τις αλλεργίες, η σωστή χρήση των οποίων εξασφαλίζει, στις περισσότερες περιπτώσεις, έλεγχο των συμπτωμάτων και άριστη ποιότητα ζωής.
Τα κυριότερα φάρμακα είναι, αντισταμινικά, αποσυμφορητικά, βρογχοδιασταλτικά, αντιφλεγμονώδη, αδρεναλίνη και ανοσοθεραπεία (αντί- IgE θεραπεία).
Η μέθοδος της ανοσοθεραπείας στοχεύει στο αίτιο της αλλεργίας, δηλαδή το υπεύθυνο αλλεργιογόνο. Αυτή τροποποιεί την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, με ειδικά «αλλεργικά εμβόλια», ώστε να μην εκλαμβάνει πλέον τις αλλεργιογόνους ουσίες ως απειλητικές και να μην υπεραντιδρά σε αυτές με τα γνωστά αλλεργικά συμπτώματα.
Μέτρα πρόληψης για τις εποχικές αλλεργίες
-Αποφεύγετε τις βόλτες στην ύπαιθρο τις πρώτες πρωινές ώρες (πριν τις δέκα το πρωί) και αργά το απόγευμα, οπότε παρατηρείται η μεγαλύτερη παραγωγή γύρης.
- Αερίζετε καθημερινά το σπίτι, τα υπνοδωμάτια και τα σκεπάσματα των κρεβατιών.
- Χρησιμοποιείτε βαμβακερά υφάσματα (σεντόνια ή καλύμματα στα έπιπλα, τα οποία πρέπει να πλένετε συχνά).
- Ξεσκονίζετε συχνά τις ηλεκτρικές συσκευές, γιατί κι αυτές έλκουν τη σκόνη, και καθαρίζετε με υγρό πανί τις επιφάνειες του σπιτιού.
- Πριν μπει σε λειτουργία το κλιματιστικό, χρειάζεται να έχει γίνει καλή συντήρηση και να χρησιμοποιούνται φίλτρα υψηλής απόδοσης.
- Αποφύγετε τη χρήση απορρυπαντικών, καθαριστικών και βαφών στο χώρο
-Κάνετε μπάνιο (χρησιμοποιώντας ήπια αφρόλουτρα) μετά από βόλτα στην ύπαιθρο.
Πως αντιμετωπίζεται η αλλεργία;
Η αλλεργία αντιμετωπίζεται βασικά με 2 τρόπους:
- Απομάκρυνση
- Aποφυγή αλλεργιογόνου
Εφ’ όσον διαγνωσθεί το αίτιο (αλλεργιογόνο), η απομάκρυνση και η αποφυγή του είναι το πιο αποτελεσματικό μέτρο αλλά δεν είναι πάντοτε εφικτό. Σε κάποιες περιπτώσεις η πλήρης αποφυγή του αλλεργιογόνου είναι αδύνατη (π.χ. αερομεταφερόμενες γύρεις), ενώ σε άλλες περιπτώσεις η απομάκρυνση του αλλεργιογόνου μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα από όσα καλείται να λύσει (π.χ. απομάκρυνση αγαπημένων κατοικίδιων ζώων). Συχνά όμως είναι δυνατή η πλήρης αποφυγή του αλλεργιογόνου ή τουλάχιστον η μείωση της έκθεσης σ’ αυτό (π.χ. αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων, απορρυπαντικών, λήψη μέτρων για μείωση του επιπέδου των ακάρεων της οικιακής σκόνης).
ΠΡΟΣΟΧΗ
Η αλλεργία μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τη ζωή στη περίπτωση λαρυγγικού οιδήματος (βραχνάδα, βήχας, δύσπνοια με δυσκολία στην εισπνοή που μπορεί να συνοδεύεται από εισπνευστικό σιγμό, κυάνωση, ασφυξία), κρίσης άσθματος (βήχας, δύσπνοια, σφύριγμα, έντονη εισολκή μεσοπλευρίων μυών, κυάνωση, ασφυξία) και συστηματικής αναφυλαξίας (διαδοχική εμφάνιση: κνησμός παλαμών, πελμάτων, γεννητικών οργάνων, γενική δυσφορία, φούντωμα, αίσθημα θερμότητας, κνησμός ματιών, πταρμοί, ρινική καταρροή, κνησμός διάχυτα στο σώμα, εξάνθημα με ερυθρότητα διάχυτη ή κατά τόπους ανάγλυφους πομφούς, ταχυπαλμία, ζάλη, ατονία, τάση για λιποθυμία, απώλεια αισθήσεων). Με την παρουσία των αναφερθέντων συμπτωμάτων και αν είναι δυνατόν στην έναρξή τους ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί στο νοσοκομείο ή τουλάχιστον να αναζητηθεί άμεση ιατρική βοήθεια
